 Strona główna
|
Początki hitlerowskich obozów sięgają 1933, gdy powołano na podstawie rozporządzenia Hitlera z 28.02.1933 r. tzw. "areszty ochronne" (Schutzhaft). Do tych miejsc kierowano bez śledztwa i wyroków osoby uznane za komunistów, marksistów, wrogów narodowego socjalizmu, itp.
Do pierwszych instytucji tego typu zalicza się założony w lutym 1933 r. przez SS i SA w Berlinie tzw. Kolumbia Haus, obozy założone we Wrocławiu, Kamma pod Wuppertalem, w Oranienburgu, Pappenburgu-Esterwegen, Esterwegen w Emsland (Westfalia), Lichtenburgu, Sonnenburgu, Brandenburgu, Quednau Hammerstein i Konigswursterhausen, Werden i Braunweiler pod Kolonią.
Wszystkie one były jeszcze "nielegalne" i powstały z samorzutnej inicjatywy miejscowych dowódców SS lub SA.
Pod koniec 1933 r. działało w III Rzeszy już 55 tego rodzaju obozów. Pierwszy oficjalny, a zarazem "legalny" obóz powstał 22.03.1933 r. w Dachau pod Monachium. Utworzył go Reichsführer SS i dowódca policji w III Rzeszy Heinrich Himmler. Drugim komendantem został członek władz SS Theodor Eicke, mianowany w lipcu 1933 r. za swoje zasługi na tym polu
inspektorem obozów koncentracyjnych i dowódcą oddziałów wartowniczych w stopniu SS-Gruppenführera. W kwietniu 1933 r., gdy powstało gestapo, ówczesny premier i minister spraw wewnętrznych Prus Herman Göring oficjalnie zalegalizował inicjatywę Himmlera, uznając instytucję obozów koncentracyjnych (Konzetrationslager - KL) za "legalną i państwową" oraz powołał jednolite "kierownictwo i nadzór nad instytucją obozów koncentracyjnych". Funkcję tą spełniał sztab inspektora obozów z siedzibą w Oranienburgu, na czele którego jako Führer der SS-Totenkopfverbände und Konzetrationslager stał Theodor Eicke. Wkrótce T. Eicke opracował instrukcję dla służb wartowniczych obozów, które stały się później wzorem dla wszystkich obozów w III Rzeszy, a także w krajach okupowanych. Zachęcały one do okrucieństwa stwierdzając, że więźniowie są na zawsze wrogami państwa, których należy dobrze pilnować, surowo się z nimi obchodzić, a w razie oporu zniszczyć. Komendantury obozów otrzymały również katalog kar, które należało stosować wobec uwięzionych : ciemnica, bicie pałką, odosobnienie, z karą śmierci włącznie. Całość kompetencji w tej sprawie oddano w ręce komendanta obozu, lub osoby upoważnionej. W latach 1936-1939 zadaniem obozów koncentracyjnych było internowanie, a także unieszkodliwianie politycznych przeciwników reżimu i podejrzanych o działalność na szkodę hitleryzmowi. W związku z tym trafiali tam masowo: komuniści, działacze SPD, opozycyjni księża i pastorzy, Żydzi. Później tę zasadę rozciągnięto na: przestępców kryminalnych, włóczęgów, członków sekt religijnych, homoseksualistów i innych. Pobyt więźnia w obozie był "bezterminowy" o jego losie mogły decydować tylko władze SS. Druga faza tworzenia obozów objęła te powstałe w 1936 r. czyli Sachsenhausen (na miejsce dotychczas istniejących Oranienburgu Esterwegen), Buchenwald (powstał w 1937 r. zamiast obozów w Lichtenburgu, Sonnenburgu i Brandenburgu), Flossenbürg (utworzony w 1938 r.), Mauthausen (1938 r.) oraz Neuengamme pod Hamburgiem (grudzień 1938 r., początkowo jako podobóz KL Sachsenhausen). W 1939 r. powstał obóz dla kobiet Ravensbrück (pod Fünsterbergiem) w Meklemburgii. Do roku 1939 przez wszystkie obozy w Rzeszy przeszło już ok. 170 tys. osób. 28.08.1939 r. w związku z zamiarem uderzenia na Polskę szef Sicherheitspolizei (Sipo) i Sicherheitsdienst (SD) Reinhard Heydrich wydał okólnik nakazujący zwiększenie zadań obozów koncentracyjnych w kierunku przygotowania się do tępienia całych grup społecznych i narodowych. Powiększono również jednostki wartownicze SS do liczby 10.000 młodych hitlerowców. Po wybuchu II wojny światowej rozpoczęła się tzw. trzecia fala organizowania obozów koncentracyjnych, a także ośrodków masowej zagłady. Jako pierwszy powstał we wrześniu 1939 r. w Stutthofie (Sztutowie) obóz dla jeńców cywilnych z Pomorza, przekształcony w 1942 r. na obóz koncentracyjny. W maju 1940 r. utworzono największy obóz zagłady - Auschwitz-Birkenau, w lipcu obóz w Gross Rosen (Rogoźnica k. Wrocławia), zaś w październiku zaczęto budować obóz w Bergen-Belsen (Dolna Saksonia). W październiku 1941 r. przystąpiono do budowy obozu na Majdanku. W tym samym roku powstały jeszcze obozy zagłady w Chełmnie n. Nerem i w Bełżcu a w 1942 r. w Sobiborze i w Treblince oraz obozy pracy w Płaszowie k.Krakowa, który 1 I 1944 r przekształcono w obóz koncentracyjny. W 1943 r. utworzono jako jeden z ostatnich (początkowa jako filialny) obóz Dora w okręgu Halle (KL Mittelbau). Ponadto funkcjonowały takie obozy, jak : Hertogenbosch, Keiserwald, Hinzert i Kowno. Przy obozach utworzono liczne filie, których liczbę szacuje się na 900. Były one podporządkowane 16 obozom koncentracyjnym mającym charakter suwerennych, centralnych jednostek organizacyjnych.
Tej machinie ludobójstwa i zbrodni władze III Rzeszy nadały sprawny, przemyślany i sprawdzony system organizacyjny. Wszystkie obozy koncentracyjne podlegały Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA Reichssicherheitshauptamt), Głównemu Urzędowi Gospodarki i Administracji SS (SS-WVHA - Wirtschaft und Verwaltungshauptamt), oraz Inspektorowi Obozów Koncentracyjnych
(Führungs und Aufsichtshauptamt Inspektion der Konzentrationslager), który od 3.03.1942 r. wchodził w skład SS-WVHA jako grupa urzędów D. Szczególnie istotne zadania spoczywały na WVHA, gdyż obozy koncentracyjne stanowiły dla SS źródło taniej siły roboczej. Urząd ten był podzielony na pięć grup urzędów oznaczonych literami A, B, C, D, IW. Każdy urząd zajmował się wydzielonymi sprawami obozów.
Do kierowania, ochrony i realizacji celów obozów władze SS przeznaczały specjalne siły, które rekrutowano spośród członków SS. Początkowo tę służbę tworzyli SS-mani z Totenkopfverbände, a następnie z Waffen SS przez utworzenie tzw. KZ-Stammanschaft, a także sporadycznie nawet żołnierze Wehrmachtu, Luftwaffe lub Kriegsmarine. Wśród nich wielu rekrutowało się z kolaborantów ukraińskich, litewskich i innych narodowości. W ich szeregach znajdowało się ok. 15 tys. SS-manów, a w okresie od marca 1942 r. do kwietnia 1945 r. przez tę jednostkę przeszło łącznie ok. 45 tys. żołnierzy Waffen SS. Na czele każdego obozu stał komendant odpowiedzialny tylko przed centralnymi władzami SS. Miał on do pomocy komendanturę, sztab, administracje, oraz kierownictwo obozu więźniarskiego. W każdym obozie funkcjonowała agenda gestapo, której zadaniem było nadzorowanie więźniów, tępienie szczególnie niebezpiecznych, ujawnianie przejawów ruchu oporu, wykrywanie sprawców sabotażu. Systemowi zarządzania obozami nadano niezwykle sprawną organizację, dbając przede wszystkim o zabezpieczenie obozów przed możliwością ucieczek, o właściwy dobór kadry, techniczne środki bezpieczeństwa i terroru, bunkry, sprawną i wydajną pracę komór gazowych, krematoriów. Według szacunkowych obliczeń przez obozy koncentracyjne i obozy zagłady przeszło ogółem 8607480 więźniów, spośród których zamordowano 7467100 osób. Samych tylko Polaków i obywateli polskich zmarłych i zamordowanych w obozach było 3 577 000. |
aństwo hitlerowskie stworzyło i rozwinęło na wielką skalę system obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, lecz pionierami w tej dziedzinie nie było. W latach 1895-1898 podczas powstań kubańskich Hiszpanie stworzyli prowizoryczne obozy koncentracyjne, w których umieszczono ok. 400 tys. starców, kobiet i dzieci w celu sterroryzowania powstańców.
Obozy koncentracyjne tworzyli również Anglicy w Afryce Południowej. Chcąc wywrzeć presję na partyzantach burskich zamknęli ok. 120 tys. osób w 20 obozach, jednak po niedługim czasie z powodu protestów zostały one zamknięte.
|
|