WVHA
IKL
RSHA

Inspektorat Obozów Koncentracyjnych
(IKL, Inspektion der Konzetrationslager)

nspektorat Obozów Koncentracyjnych nigdy nie uzyskał statusu jednego z autonomicznych głównych urzędów SS. W latach 1934-1940 był on bowiem częścią Urzędu SS, późniejszego Głównego Urzędu SS następnie Głównego Urzędu Dowodzenia SS, a od marca 1942 r. Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego SS. Tym samym takie usytuowanie tej instytucji w ramach Sztafet Ochronnych powodowało jej zależności od szefów owych centralnych urzędów, którzy domyślnie mieli reprezentować interesy IKL-u wobec innych naczelnych organów SS.

Geneza Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych wywodzi się z utworzonej 20.06.1934 r. placówki służbowej Sztabu Reichsführera-SS zwanej Inspektorem Obozów Koncentracyjnych (Inspekteur der Konzentrationslager), którym został - w dniu 4.07.1934 r. - pełniący wówczas stanowisko komendanta KL Dachau SS-Brigadeführer Theodor Eicke. Kolejnym etapem rozwoju tej instytucji, która ewoluowała w kierunku porządkowania i tworzenia przez SS nowych obozów koncentracyjnych i reglamentowanego uniezależniania ich od organów niemieckiej policji politycznej oraz powoływania w ramach Sztafet Ochronnych oddziałów wartowniczych SS, które miały pełnić w tym czasie służbę w owych obozach, okazać się miało powołanie nowej struktury, która miała przejąć kontrolę szeroko rozumianym funkcjonowaniem ówczesnych obozów, działających w różnych landach Rzeszy. Rezultatem ewolucji organizacyjnej struktury kierowanej przez Theodora Eickego było wydanie 10.12.1934 r. przez Himmlera rozporządzenia o powołaniu Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych. Nie była to jednak struktura o jednoznacznym podporządkowaniu: kwestiami organizacyjnymi, administracyjnymi i gospodarczymi zajmować się miał Gestapa, natomiast sprawy dotyczące oddziałów wartowniczych miały być załatwiane poprzez Urząd SS (SS-Amt). Pod względem wewnętrznej struktury organizacyjnej ówczesny IKL składał się z Wydziału Centralnego, którego funkcjonariuszem byt adiutant Inspektora Obozów Koncentracyjnych oraz Wydziału Administracyjnego. Ten drugi, mimo swego podporządkowania Inspektorowi Obozów Koncentracyjnych był agendą Urzędu Administracji SS, instytucji SS kierowanej przez SS-Oberführera Oswalda Pohla. W ten sposób Placówka Administracyjna Inspektoratu Oddziałów Wartowniczych SS i Obozów Koncentracyjnych stała się ogniwem pośrednim miedzy SS-VA a obozowymi komórkami administracyjnymi. Sytuacja taka trwała do 1.04.1936 r., kiedy to rozpoczęto przygotowania do reorganizacji systemu obozów koncentracyjnych. Wtedy też, w związku z przekształceniem - z dniem 29.03.1936 r. - oddziałów wartowniczych SS (SS-Wachtruppen) w formację SS-Totenkopfverbände, w strukturach IKL-u powołano dodatkowo Wydział Sanitarny, który później przekształcono w komórkę Naczelnego Lekarza Obozów Koncentracyjnych oraz Wydział Personalny. Istniejący do tego czasu Wydział Centralny został przemianowany na Wydział Polityczny, który był odpowiednikiem agend policji politycznej i kryminalnej funkcjonujących w obozach, tyle że na najwyższym szczeblu dowodzenia SS. Wraz ze zmianą struktur organizacyjnych IKL-u i planowaną reformą systemu obozów daje się również zauważyć w tym okresie zwiększenie wzajemnych zależności miedzy nim a innymi centralnymi urzędami SS i podporządkowanymi im odpowiednimi departamentami. Nastąpiło wówczas wyraźne rozluźnienie więzi ze strukturami policyjnymi SS oraz ich zacieśnienie z Urzędem Administracji SS, Wydziałem Personalnym SS-HA oraz placówką Naczelnego Lekarza SS, którego szefem był SS-Obergruppenführer prof. dr Ernst Robert von Grawitz.

W dniu 8.10.1936 r., w ramach przebudowy formacji SS-Totenkopf utrzymywanych z budżetu państwa, zostało zawarte porozumienie miedzy SS-Brigadeführerem Oswaldem Pohlem a SS-Gruppenführerem Theodorem Eicke konkretyzujące zasady współpracy administracyjnej miedzy SS-VA a IKL. W jego wyniku, w ramach formacji SS-TV, powstało stanowisko oficera odpowiedzialnego za administracyjny nadzór nad tą formacja oraz kierownika Urzędu Administracyjnego Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych. W dniu 1.11.1936 r. powstał jednocześnie - w ramach IKL - etat kierownika odpowiedzialnego za kasę urzędową Inspektoratu, która w przyszłości miała kontrolować budżet i finanse poszczególnych obozów koncentracyjnych. W wyniku rozwoju formacji SS-Totenkopf oraz kursu jej dowódcy na wydzielenie w jej ramach pełnoprawnych oddziałów bojowych, które mogłyby brać udział w działaniach wojennych, a co ostatecznie zaowocowało powstaniem Dywizji SS "Totenkopf", w dniu 2.11.1939 r. SS-Gruppenführer Oswald Pohl zatwierdził ostatecznie kolejną reorganizację służb administracyjnych IKL, którą poprzedziło powstanie w październiku 1939 r. Generalnego Inspektoratu do Spraw Uzupełnień Kadrowych Formacji SS-Totenkopf. W wyniku podjętej w listopadzie tegoż roku decyzji administracja oddziałami SS-Totenkopf została podzielona na administrację Dywizji SS "Totenkopf", Administrację Uzupełnień Kadrowych Pułków SS-Totenkopf, której szefem został SS-Gruppenführer Theodor Eicke, oraz Administrację Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych, kierowaną przez oficera SS noszącego odtąd tytuł Inspektora Obozów Koncentracyjnych (Inspekteur der Konzentrationslager), którego stanowisko objął w dniu 15.11.1939 r. dotychczasowy szef sztabu formacji SS-TV SS-Oberführer Richard Glücks.

Niewątpliwy osłabieniem IKL-u było mianowanie 14.11.1939 r. Theodora Eickego dowódcą dywizji SS "Totenkopf". Nominacja ta osłabiała IKL poprzez fakt rozdzielenia formacji SS-TV od systemu obozów koncentracyjnych, połączonych personalnie osobą Theodora Eickego, co znalazło swój wyraz w likwidacji etatu Inspektora Obozów Koncentracyjnych i Dowódcy Formacji SS-Totenkopfverbände. Naturalną konsekwencją takiego kierunku rozwoju wydarzeń była praktyczna likwidacją formacji SS-Totenkopf, która trwała jeszcze w 1941 r., i zakończyła się ostatecznie jej wchłonięciem w struktury dowodzenia Waffen-SS. Z drugiej strony powiązanie systemu obozów koncentracyjnych z ekonomią SS zaowocowało ostatecznie powstaniem gospodarczego imperium SS.

Niezależnie od zmian organizacyjnych w administracyjnym pionie IKL, pod koniec lat trzydziestych w jego strukturach pojawia się nowa, wyspecjalizowana podkomórka organizacyjna. Był nią Wydział Prawny, który powołano 1.10.1938 r. w wyniku wydzielenia z Urzędu Administracyjnego SS części komórki o takiej samej nazwie. Do głównych zadań nowo utworzonego wydziału należało rozwiązywanie kwestii prawnych związanych z działaniami podejmowanymi przez Inspektorat Obozów Koncentracyjnych i sprawdzenie ich zgodności z ustawodawstwem obowiązującym na obszarze III Rzeszy oraz doradztwo prawne świadczone oddziałom SS-Totenkopf i jej członkom.

Kolejna zmiana związana z usytuowaniem IKL w strukturach naczelnych władz SS, polegająca na podporządkowaniu go Głównemu Urzędowi Dowodzenia SS, nie wpłynęła zasadniczo na kształt organizacyjny ani na zadania Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych. W tym okresie daje się jednak zauważyć dalsze zacieśnienie jego współpracy z administracyjnymi strukturami SS, co wiązało się z ekonomicznymi zadaniami, jakie postawiono przed większością ówczesnych obozów koncentracyjnych. Znalazło to swój ostateczny wyraz w ostatniej z większych wewnętrznych reform naczelnych struktur dowodzenia SS i w utworzeniu Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego SS, do którego IKL został włączony 3.03.1942 r. (ze skutkiem od 16.03.1942 r.) i stanowił Grupę Urzędów D - Obozy Koncentracyjne. W ten sposób zakończył się proces zmian w ramach naczelnych organów dowodzenia SS, z którymi związane było podporządkowanie Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych.

STRUKTURA IKL (w ramach WVHA)

Grupa Urzędów D - Obozy Koncentracyjne

- - - - - - - - - - - -
<-powrót | w górę