WVHA
IKL
RSHA

Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy
(RSHA, Reichssicherheitshauptamt)

owstał na mocy rozporządzenia Himmlera z 27.09.1939 r., a u podstaw tej decyzji leżało scalenie organów Policji Bezpieczeństwa (Sipo) ze Służbą Bezpieczeństwa SS (SS-SD). Fuzja ta umożliwiała w warunkach wojny światowej koordynowanie inicjatyw i działań z zakresu likwidacji wszelkiego oporu na terytoriach przyszłych państw okupowanych i nowych zadań, które miały być w przyszłości postawione przed całą organizacją SS. Do tego czasu bowiem Służba Bezpieczeństwa SS ograniczała swoje zadania do monitorowania sytuacji wewnętrznej w Niemczech, stąd też zakres jej obowiązków został rozszerzony na terytoria okupowane bądź wcielone do Rzeszy. To z kolei powodowało, że służby policyjne musiały być przygotowywane i przygotowane do zadań w skali ogólnoeuropejskiej, a wiec wyspecjalizować się w działaniach w nowych uwarunkowaniach etnicznych, kulturowych i geograficznych. Ekspertyzy sporządzone na podstawie zebranych przez SS-SD materiałów były wykorzystywane w akcjach prowadzonych przez Sipo, której najważniejszymi trzonami były Gestapo (kierowane przez Heinricha Müllera) i Kripo (kierowane przez Arthura Nebe). W ten sposób powstała struktura, której dwa podstawowe trzony w swoich działaniach wzajemnie się uzupełniały.

Najważniejszymi instrumentami władzy, które wygenerował Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, dowodzony w latach 1939-1942 przez SS-Gruppenführera (od 27.09.1941 r. SS-Obergruppenführera) Reinharda Heydricha, po jego śmierci w czerwcu 1942 r. nadzorowany bezpośrednio przez Heinricha Himmlera, który władzę nad nim - w dniu 1.01.1943 r. - przekazał SS-Obergruppenführerowi dr Ernstowi Kaltenbrunnerowi w odniesieniu do obozów koncentracyjnych były instytucje aresztu ochronnego i aresztu prewencyjnego, których stosowanie i zakres decydowały o ilości deportowanych do nich więźniarek i więźniów (z wyłączeniem Żydów i Cyganów), a w latach 1943-1944 również o formie zarządzania niektórymi z obozów.

Powstanie RSHA kończyło ostatecznie etap sporów między cywilnymi organami administracji sądowej podlegającymi Ministerstwu Sprawiedliwości Rzeszy a Gestapo i Kripo w sprawach zasad pozbawiania wolności i deportacji więźniów do obozów koncentracyjnych. W ramach Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy za sprawy stosowania owych sankcji odpowiedzialny był Referat IV C 2 - Stosowanie Aresztu Ochronnego oraz Referat V A 2 - Stosowanie Aresztu Prewencyjnego, od których decyzji zależała liczba więźniów osadzonych w obozach. Z takich zależności miedzy RSHA a IKL czy SS-WVHA wynikały także dla owych obozów koncentracyjnych również inne konsekwencje, które związane były z relacjami Sipo i SS-SD oraz RKPA i Inspektoratem Obozów Koncentracyjnych oraz Głównym Urzędem Gospodarczo-Administracyjnym SS. Nieokreśloność czasu stosowania aresztu ochronnego i aresztu prewencyjnego powodowała bowiem sytuacje, w której osadzeni w obozach więźniowie mieli być nadal kontrolowani pośrednio przez odpowiednie organy RSHA. Instrumentem realizującym ten cel były obozowe wydziały II - polityczne, które stanowiły placówki Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy na ich terenie, a przed powstaniem RSHA - policji kryminalnej, Policji Bezpieczeństwa oraz Służby Bezpieczeństwa SS. W dalszej perspektywie czasowej, tj. od 1942 r., obozowe wydziały polityczne kontrolowały proces eksterminacji przywożonych do obozów koncentracyjnych Żydów, starając się realizować politykę ich masowej eksterminacji, będąc często w opozycji wobec innych komórek obozowej administracji, które chciały go łączyć m.in. z wykorzystaniem ich siły roboczej dla potrzeb obozowych filii zakładów przemysłowych oraz innych instytucji, realizując postulat "wyniszczania przez pracę". W 1943 r. z owej "sprzeczności interesów" wyłoniły się nowe formy zarządzania obozami koncentracyjnymi, głównie dla europejskich Żydów, które kontrolowane miały być przez RSHA, a rola Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych oraz Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego SS sprowadzać się miała wyłącznie do administrowania nimi.

Z obecności placówek RSHA na terenie niemieckich obozów koncentracyjnych, stanowiących domenę IKL, wynikały również i inne konsekwencje. Jedną z nich był monopol wydziałów politycznych na nadawanie więźniom statusu obozowego w postaci kolorowych trójkątów, określających ogólnie rodzaj powodów, dla których deportowano ich do obozów koncentracyjnych, zaś o selekcji więźniów decydowały ostatecznie Referaty Przyjęć i Zwolnień z Obozu wydziałów politycznych, zajmujące się również ewidencją więźniów oraz kontrolą ich zagłady w obozach.

Relacje RSHA - IKL (SS-WVHA) były bardzo złożone, pod koniec 1942 r. obejmowały dwie formy realizacji zadań: eksterminacji jak największych grup etnicznych w jak najszybszym czasie oraz zagospodarowania potencjału siły roboczej więźniów skazanych i tak na zagładę dla potrzeb zmilitaryzowanej gospodarki niemieckiej. Kwestia uwidoczniła się w szczególności np. w listopadzie 1944 r., kiedy Himmler wydal rozkaz wstrzymania dalszej masowej eksterminacji Żydów w oświęcimskim kompleksie obozowym. Data ta zbiegła się nieprzypadkowo z apogeum rozwoju sieci podobozów niemieckich obozów koncentracyjnych i miała z nią wyraźny związek, chociaż w szerszym kontekście związane to było i tak z ogólną sytuacją militarną panującą w tym czasie w III Rzeszy. Tym samym Inspektorat Obozów Koncentracyjnych odzyskał swoją wcześniejszą pozycje, jaką posiadał przed 1943 r., w zakresie całkowitej kontroli administracyjnej nad obozami, ponieważ do tego czasu zlikwidowano te z nich, w których SS-WVHA był jedynie ich częściowym administratorem, a faktyczną władzę w nich sprawował RSHA (KL Vaivara, KL Riga, KL Płaszów, KL Warschau, KL Herzogenbusch). W tym sensie podporządkowanie wielu obozów koncentracyjnych zależne było w znacznej mierze od priorytetów, jakie realizowały Sztafety Ochronne. W okresie gdy dokonywano ludobójstwa na całych narodach, Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy (niezależnie od własnych obozów w Chełmnie nad Nerem, Sobiborze, Treblince i Bełżcu) miał określone wpływy w ich systemie.

W czasie gdy ważniejsze od natychmiastowej zagłady jak największej liczby Żydów stało się realizowanie planów produkcyjnych i reprodukcja potencjału militarnego III Rzeszy, inicjatywę w zakresie kontroli nad całością ich struktury administracyjnej przejmował SS-WVHA, traktowany również jako instrument konsekwentnego zwiększania znaczenia ekonomicznego Sztafet Ochronnych w systemie ekonomicznym Niemiec. Nie można jednocześnie zapominać, że ostateczne cele SS-WVHA i RSHA były tożsame - prowadzić miały bowiem do ludobójstwa, tyle że SS-WVHA odpowiadał za administrowanie obozami, natomiast RSHA decydował o życiu lub śmierci więźniów, a o tempie i formach owej zagłady decydował Himmler.

STRUKTURA RSHA

składał się m.in. z:

- - - - - - - - - - - -
<-powrót | w górę