 Strona główna
|
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | Ś | T | U | V | W | Z | Ż
laga - Lager - obóz Lagerarzt - lekarz obozowy, SS-führer pełniący nadzór nad obozowym szpitalem (rewirem), przeprowadzający selekcję więźniów. Niezdolnych do pracy zabijał zastrzykiem fenolu lub kierował na zagazowanie, w kilku przypadkach prowadzący pseudomedyczne eksperymenty na więźniach Lagerältester - Lagererweiterung - przedłużenie obozu - dodatkowe bloki więźniarskie wybudowane
w pobliżu obozu macierzystego (Auschwitz I)
Lagerführer - Lagergut - obozowe gospodarstwo rolne Lagerjunior - więzień funkcyjny, młodszy obozowy
Lagerkapo - Lagerkommandant - komendant obozu; najwyższy zwierzchnik w hierarchii władz obozowych Lagerperre - Lagerschreiber - Lagerschreibstube - kancelaria obozowa Lagerschluss - zamknięcie obozu, w tym przypadku czas po apelu wieczornym Lagerstrasse - główna ulica obozowa lagrowcy - lasek - przestrzeń w pobliżu krematoriów, przez którą przeganiano więźniów kierowanych do gazu, a także mordowano i palono zwłoki więźniów i jeńców na stosach
Latrinenkommando - grupa więźniarska zatrudniona przy oczyszczaniu latryn, w żargonie więźniarskim - Scheisskommando
Läufer - goniec obozowy - więzień funkcyjny Läuferin - goniec obozowy w obozie kobiecym - więzień funkcyjny Läuseapel - apel na którym przeglądano więźniów na obecność wszy
Läusekontrolle - obowiązkowy przegląd bielizny własnej lub współwięźnia w poszukiwaniu wszy Läusesuchen - szukanie wszy, L-barak - barak w kształcie litery L - na każdym polu więźniarskim znajdowały się dwa takie baraki. Jeden barak to kuchnia, a drugi to umywalnia
Leichenträger - więzień pracujący w grupie roboczej noszącej zwłoki lojzekontrole - kontrole zarządzane przez kierownictwo obozu w poszukiwaniu wesz lojzentregerzy - więźniowie zaatakowanie przez wszy (zawszeni)
lojziarze -
łachmyta - łajza -
majdan - dziedziniec bloku 11-stego w obozie macierzystym Auschwitz I
mała postenkieta - "Meksyk" - odcinek obozowy BIII w Birkenau
micka - międzypole - przestrzeń między polami muzułman [od niem. Muselmann] - wyczerpany pracą i zagłodzony więzień, w stanie całkowitego wyniszczenia organizmu; muzułmana cechowało zamieranie także pod względem psychicznym
mycka - czapka
Nacht und Nebel - "Noc i mgła". Nazwy akcji podjętej w latach 1942-1944 przez Policję Bezpieczeństwa przeciwko ruchowi oporu w okupowanych krajach Europy Zachodniej. Ruch ten wzmógł się zwłaszcza latem 1941 r., po rozpoczęciu przez hitlerowskie Niemcy agresji na Związek Radziecki. Wielu członków Resistance skazanych przez sądy wojenne na karę śmierci zbiegło wówczas do nie okupowanej części Francji. W związku z tym Hitler wydał 7.12.1941 r. okólnik, podpisany przez szefa OKW Keitla, zatytułowany "Wytyczne w sprawie ścigania przez władze okupacyjne przestępstw przeciwko Rzeszy na terenach okupowanych", znany jako Nacht-Nebel-Erlass. Na jego podstawie osoby cywilne podejmujące działalność wymierzoną przeciwko państwu niemieckiemu i jego siłom zbrojnym miały zostać potajemnie przewiezione do Niemiec i przekazane do dyspozycji sądów specjalnych i tzw. ludowych. Zarządzenie dotyczyło szczególnie przypadków, kiedy nie było dostatecznych podstaw do wydania wyroku kary. Od 1942 r. więźniów tych deportowano do obozów koncentracyjnych, głównie do Natzweiler i Gross-Rosen. W 1944 r. wszyscy więźniowie oznaczeni kryptonimem "NN" przebywający jeszcze w więzieniach zostali przekazani do tych obozów. Mieli oni być oddzieleni od innych więźniów w obozie, ich nazwiska zostały zachowane w tajemnicy; nie posiadali prawa do wymiany korespondencji, ani też nikt z rodziny nie mógł znać miejsca ich pobytu, mieli "rozpłynąć się w nocy i mgle". Dokumenty dotyczące tych więźniów opatrywano pieczęcią Geheim (Tajne). Ogółem w latach 1942-1944 deportowano do Niemiec około 7000 więźniów "NN", w tym około 5000 aresztowano na terenie Francji.
Nachtruhe - cisza nocna Nachschlag - dodatek, dolewka zupy rozdzielana kolejno wśród więźniów Nebenlager - niebiescy - członkowie gangu obozowego, którzy rozpoznawali się po niebieskim znaku od ołówka chemicznego na twarzy
NN - NSDAP - Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza - skrajnie prawicowe niemieckie ugrupowanie polityczne w okresie tzw. republiki weimarskiej i od lata 1933 jedyna legalnie działająca partia w Niemczech. Założona została w 1919 (nazwę NSDAP przyjęła w początkach 1920). W 1921 jej kierownictwo przejął Adolf Hitler, który przekształcił NSDAP w ugrupowanie typu wodzowskiego (kierował partią jako jej "Führer", "wódz"). Swą ideologię określała mianem narodowego socjalizmu (nazizm). Początkowo była stronnictwem o znaczeniu regionalnym; działała na terenie Bawarii. W listopadzie 1923 NSDAP z Hitlerem na czele usiłowała przemocą przejąć władzę w Monachium. Po stłumieniu tej próby puczu objęta była do lutego 1925 zakazem działania. W drugiej połowie lat dwudziestych swą działalnością obejmowała już obszar całej Rzeszy. Od 1929 odnosiła spektakularne sukcesy podczas kolejnych wyborów (w 1930 zdobyła 18,3% oddanych głosów, a w lipcu 1932 nawet 37,4%, stając się najsilniejszą partią w parlamencie), co było m.in. efektem kryzysu gospodarczego. Jednocześnie przekształciła się w partię masową; o ile w 1922 liczyła ok. 6 tys. członków, to w 1933 już ok. 800 tys. Dysponowała bojówkami partyjnymi SA i własną służbą ochronną - SS, jej organizacjami młodzieżowymi były Hitler-Jugend (HJ) i Bund Deutscher Mädel (BDM), a formacją o charakterze pseudozwiązkowym - Deutsche Arbeitsfront (DAF; Niemiecki Front Pracy). Doszła do władzy 30.01.1933, gdy Hitlerowi prezydent Paul von Hindenburg powierzył misję utworzenia nowego rządu. W ciągu kilku miesięcy Hitler spowodował likwidację wszystkich innych partii oprócz NSDAP. Jej aparatem kierował do maja 1941 Rudolf Hess ("zastępca Führera") ze swym sztabem oraz najwyżsi funkcjonariusze partyjni, mający tytuł "Reichsleitera"; największymi jednostkami terytorialnymi partii (okręgami) kierowali "Gauleiterzy". W 1941 miejsce Hessa zajął Martin Bormann, stojący na czele partyjnej kancelarii. Jednym z najważniejszych zadań NSDAP podczas wojny była kontrola i mobilizacja mas społeczeństwa niemieckiego; pod koniec wojny partia liczyła ok. 8,5 mln członków. 20.09.1945 została przez aliantów zdelegalizowana. Decyzją Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze kadra przywódcza NSDAP uznana została za grupę przestępczą.
nurek - sadystyczna "zabawa" SS-manów polegająca na przydeptaniu głowy więźnia w kałuży, przeważnie więzień nie wychodził żywy z tej "zabawy"
Oberaufseherin - główna nadzorczyni w kobiecym obozie koncentracyjnym
Oberkapo - oczyszczanie bunkra - selekcja więźniów z bunkra na śmierć
oczyszczenia - Oddział Ochronny oddzielne umieszczenie - odkurzania bloków - okno - kwadratowe wycięcie na ubraniu cywilnym, wielkości 15x15, załatane innym, odróżniającym się materiałem, miało to utrudnić ucieczkę więźnia z komanda pracującego poza obozem
organizować - zdobywać nielegalnie (przeważnie kraść) żywność, odzież lub przedmioty codziennego użytku (organizowanie odnosi się tylko do rzeczy ukradzionych z obozowych magazynów, kuchni, itp., kradzież rzeczy należących do innego więźnia była surowo karana, przez współwięźniów) Quarantänelager - obóz kwarantanny (BIIa) w Birekenau
Packetkammer - pomieszczenie poczty obozowej
Packetstelle - paczkarnia - Paketempfänger - więzień otrzymujący paczki żywnościowe paketkamera - paketmajster - więzień rozdzielający paczki Paketsperre - zakaz otrzymywania paczek paketsztela - palica - długa, gruba i drewniana pałka służąca jako broń kapo i SS-manów
pałka - kumpel, serdeczny przyjaciel, zwykle na wspólnym bloku lub w komandzie pracy
pasiak - więźniarskie ubranie w biało-niebieskie pasy
pasiakowcy - więźniowie obozu koncentracyjnego
patelnia - pejcz - Personalbogen - dokumentacja osobista więźnia (informacje o rodzinie, adresie osoby, z którą będzie utrzymywał korespondencyjny kontakt i która trzeba zawiadomić na wypadek śmierci, o przebytych chorobach itp.) pęcherzyca - ropowice, ropnie Pfallbinden - powieszenie więźnia za ręce wykręcone do tyłu i przywiązane do haka
Pfleger - sanitariusz-więzień, pracownik obozowego szpitala Piepel - chłopiec do posług u blokowego lub kapo płyty gramofonowe - grube, nie wygotowane plastry brukwi pływające w "zupie" podobóz [Nebenlager] - filia głównego obozu koncentracyjnego
Pole - Politische Abteilung - Polizeihäftling - więzień skierowany przez policję na zagładę do obozu Polizeisicherungsverwahrte (PSV) - oznaczenie więźnia aresztowanego prewencyjnie i osadzonego w obozie koncentracyjnym posada - czyli funkcja, stanowisko w obozie post - SS-man z oddziałów wartowniczych, pilnujący więźniów przy pracy lub pełniący wartę na wieży strażniczej post - posterunek, z zasady pieszy
Posten Postsperre - zakaz pisania i odbioru listów Poststelle - poczta profesorowie - pogardliwe określenie dotyczące osoby z wyższym wykształceniem, używane przez niemieckich oprawców
prominencja lagrowa - określenie więźniów funkcyjnych
prominent - więzień funkcyjny lub zatrudniony w uprzywilejowanym komandzie, mieszkający w bloku "prominenckim" (osobne łóżka z pościelą, często zmieniana bielizna osobista, zwolnienie od karnych ćwiczeń, itp.) prycza - trzykondygnacyjne konstrukcje, na których spało nawet do trzech osób na jednej kondygnacji
przebierki przeglądy - Puff - obozowy dom publiczny, obsługiwany przez więźniarki obozów koncentracyjnych "Puff-Mutti" - więźniarka zarządzająca domem publicznym punkt -
rajtpejcz rampa - miejsce przywożenia i wywożenia transportów więźniów, a także ich selekcji Rapportführer - szef raportów, dotyczących aktualnego stanu liczbowego więźniów; prowadzący apele; członek sztabu komendantury; zwierzchnik Blockführerów; zwykle SS-man w stopniu odpowiadającym starszemu oficerowi Rapportschreiber - więzień funkcyjny: pisarz raportowy Reichsdeutsch - obywatel Rzeszy, rdzenny Niemiec Reinhard Aktion - kryptonim prowadzonej od marca 1942 r. do listopada 1943 r. akcji zagłady Żydów w Generalnej Guberni i rabunku ich mienia, koordynowanej przez Odilo Globocnika, szefa policji i SS w dystrykcie lubelskim. Masowe mordowanie odbywało się w komorach gazowych w obozach w Bełżcu, Sobiborze, Treblince i na Majdanku. Pochłonęły one, około 1,5 miliona ofiar, w większości Żydów z Polski rewir [z niem. Revier] - szpital obozowy
Revier Rolen Rollwagen - wóz, pchany przez ludzi, służący m.in. do przewożenia zmarłych do krematorium rolowanie [od niem. Rolen] - forma znęcania się nad więźniami, kara polegająca na toczeniu się więźniów po ziemi to w jedną, to w drugą stronę różowi -
SA - Sturmabteilungen, Oddziały Szturmowe, paramilitarna organizacja partii nazistowskiej (NSDAP) w Niemczech. Bojówki partyjne narodowych socjalistów istniały od 1920; nazwę SA przyjęły jesienią 1921 r. Liczyły wówczas około 300 ludzi, w 1932 liczba ta wynosiła 420 tys. Członkowie SA nosili brunatne uniformy. Po dojściu Hitlera do władzy nastąpił gwałtowny rozwój SA, które w 1934 r. skupiały 4,2 mln osób. Kierowane przez Ernst Röhma SA odegrały kluczową rolę w umocnieniu reżimu hitlerowskiego; w pierwszych miesiącach istnienia III Rzeszy były głównym instrumentem nazistowskiego terroru, tworzyły i początkowo nadzorowały obozy koncentracyjne. Znaczna część członków łączyła skrajny nacjonalizm i rasizm z radykalizmem społecznym. W szeregach organizacji narastał ferment. Kierownictwo SA przejawiało też ambicje zastąpienia przez tę organizację sił zbrojnych. Podczas tzw. "nocy długich noży" (30.06/1.07.1934 r.) Hitler za pomocą SS, wymordował część kierownictwa SA, w tym Röhma, pod zarzutem przygotowywania zamachu stanu. Odtąd znaczenie SA (na jej czele stanął po "nocy długich noży" Viktor Lutze, a następnie Wilhelm Scheppmann) zdecydowanie spadło, organizacja ta zajmowała się przede wszystkim przysposobieniem obronnym. W 1940 r. SA liczyły ok. 900 tys. ludzi. Od schyłku 1944 r. SA szkoliły członków Volkssturmu. Sammeltransport - transport zbiorowy sanatorium - określenie obozu, jakim był w oczach więźniów Dachau, tzw. Musterlager (obóz wzorcowy) Sanitätsdienst - służba sanitarna SS Sanitätsdienstgrad sanki - samochód ze znakiem Czerwonego Krzyża, w którym wożono cyklon B Sauna - łaźnia obozowa scena - Schiebung - nielegalne i surowo karane przemycanie czegokolwiek do obozu Schlafsaaldienst - dyżurni, sprzątacze sali sypialnej Schnurbock - stół do rozkładania więźnia i zakuwania nóg w specjalne dyby
Schonung - ochrona przed pracą więźnia, który po przebytej chorobie nie doszedł jeszcze do pełni sił Schonungsblock - blok dla rekonwalescentów Schreiber - Schreibstube - kancelaria Pola Schutzhaft - Instytucja aresztu ochronnego (Schutzhaft) wywodziła się z "Dekretu o Ochronie Narodu i Państwa", podpisanego 28.02.1933 r. przez prezydenta Paula von Hindenburga, nazajutrz po podpaleniu Reichstagu. Była to sankcja karna, która miała swoje wcześniejsze korzenie w dziewiętnastowiecznym sądownictwie niemieckim. O ile jednak tamte ustawy o areszcie ochronnym przewidywały kontrolę jego stosowania przez uprawnione instytucje, o tyle procedury wypracowane przez nazistów nie zakładały nadzoru nad nim ze strony państwowych organów sądowniczych i administracyjnych. Stanowić miały one bowiem środek policyjnej represji, stosowanej na nieokreślony czas, od której nie istniała żadna procedura odwoławcza ani zaskarżenie, a także roszczenia odszkodowawcze. Pierwsza oficjalna wykładnia prawna stosowania aresztu ochronnego została zamieszczona w Dzienniku Urzędowym Pruskiego Ministerstwa Sprawiedliwości w związku z rozporządzeniami jego ministra z 5.05.1933 r. W dokumencie tym określono ogólny tryb ograniczania wolności osobistej przez organy policji. Pierwszymi aktami prawnymi, które miały uregulować bardziej szczegółowo sprawy dotyczące zasad stosowania trybu "Schutzhaft" wyłączone w tym czasie już ostatecznie z kompetencji Ministerstwa Sprawiedliwości i przekazane Ministerstwu Spraw Wewnętrznych były dwa akty normatywne tegoż drugiego, wydane 12.04.1934 r. uzupełnione przepisami wykonawczymi w dniu 26.04.1934 r. W dokumentach tych potwierdzono m.in., iż podstawą prawną ich wydania był "Dekret o Ochronie Narodu i Państwa" z 28.02.1933 r., zezwalający na stosowanie ograniczenia wolności "osobom zagrażającym państwu". Zgodnie z rozporządzeniami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 12/16.04.1934 r. tryb "Schutzhaft" mogły w Prusach stosować Tajna Policja Państwowa, nadprezydenci, i prezydenci policji wraz z prezydentem policji w Berlinie oraz okręgowe placówki policji państwowej. Podobne procedury miały stać się wkrótce również właściwością władz w innych landach, przy czym prerogatywy te nie dotyczyły władz policyjnych poniżej szczebla powiatu. Wyraźnie zaznaczono również, że "z praw decydowania o stosowaniu aresztu ochronnego wyłączeni zostali przywódcy partyjni oraz Oddziały Szturmowe (kierownicy partyjni w powiatach i Okręgach NSDAP oraz dowódcy SA)", którzy mogli jedynie "postulować jego zastosowanie i zwracać się w tej sprawie do odpowiednich organów do tego upoważnionych". W dokumentach tych określa się również kategorie osób, wobec których można było stosować tryb "Schutzhaft" ale jednocześnie precyzuje, kto jest z tych procedur wyłączony. "[...] II. Areszt ochronny [...] (1) W trakcie aresztowania, bądź najdalej w przeciągu 24 godzin po zatrzymaniu, więzień powinien otrzymać do rąk własnych pisemny i podpisany nakaz o zastosowaniu wobec niego aresztu ochronnego. (2) Nakaz o zastosowaniu aresztu ochronnego musi zawierać powody aresztowania. (3) Członkowie rodziny osoby aresztowanej (żona, rodzice, dzieci, rodzeństwo) powinny być w odpowiedzi na zapytanie poinformowane, o ile nie stoją na przeszkodzie konkretne powody, o przyczynach zastosowania aresztu ochronnego i gdzie więzień przebywa. (4) W przypadku aresztowania członków NSDAP powinna o tym fakcie zostać poinformowana właściwa okręgowa lub powiatowa struktura partii oraz odpowiednia okręgowa bądź powiatowa komórka sądu partyjnego, wraz z podaniem powodów. III. Stosowanie aresztu ochronnego [...] (1) Areszt ochronny może być stosowany tylko w wypadkach: a] dla własnej ochrony więźnia, b] w wypadku, gdy więzień poprzez swoje zachowanie w odniesieniu do wrogiej wobec państwa działalności - stwarza bezpośrednie zagrożenie szczególnie dla jego bezpieczeństwa i porządku w nim panującego. (2) Tak długo, jak nie zaistnieją powyższe przesłanki [...] stosowanie aresztu ochronnego nie jest możliwe, w szczególności a] wobec osób, które zostały oddane do dyspozycji sądów powszechnych (np. objętych dochodzeniem karno-sądowym, składających pozwy sądowe), b] wobec adwokatów działających w interesie swoich klientów, c] w odniesieniu do spraw osobistych, takich jak np. sprawy cywilne o obrazę, d] w odniesieniu do jakichkolwiek spraw gospodarczych (kwestie płacowe, zwolnienia z pracy itp.) (3) Areszt ochronny nie może także być stosowany jako sankcja karna w przypadku występków. Te rozpatrują sądy. W odniesieniu do aresztowania osób oskarżonych ma zastosowanie kodeks karny procesowy. Także bez sądowego nakazu aresztowania jest możliwe tymczasowe zatrzymanie (areszt policyjny) w ramach procesu karnego. Zastosowanie aresztu ochronnego jest możliwe jedynie w wyjątkowych wypadkach i z uwagi na okoliczności sprawy. W takich przypadkach należy powoływać się na rozporządzenie o stosowaniu aresztu ochronnego i wynikające z niego skutki. IV. Egzekwowanie aresztu ochronnego [...] Areszt ochronny jest egzekwowany w państwowych placówkach penitencjarnych lub w obozach koncentracyjnych. V. Czas trwania [aresztu ochronnego.] (1) Areszt ochronny jest stosowany tak długo, jak długo nie zostaną osiągnięte jego cele. (2) Nie zezwala się na stosowanie aresztu ochronnego jako kary zastępczej orzeczonej na określony czas. (3) Niezwłocznie po zatrzymaniu więzień powinien zostać poinformowany o powodach zastosowania wobec niego aresztu ochronnego. W przypadku, gdy musi zostać zastosowany areszt ochronny, natychmiast zostać powinny powiadomione najwyższe władze krajowe, o ile one same nie wnosiły o areszt. Jeżeli nie miało to miejsca, więzień musi być zwolniony z aresztu po ośmiu dniach, o ile do tego czasu najwyższe władze krajowe nie potwierdzą nakazu aresztowania. Owo potwierdzenie dokumentu o zwolnieniu więźnia z aresztu ochronnego doręcza się na piśmie. (4) O ile areszt ochronny został zastosowany na wniosek naczelnych organów władzy krajowej lub został przez nie zatwierdzony, powinny one po upływie trzech miesięcy drogą urzędową sprawdzić, czy więzień może być zwolniony. Procedura ta winna być powtarzana co kolejne trzy miesiące, jeśli nadal areszt utrzymywany jest w mocy" Ponieważ w owych aktach normatywnych nie było mowy o uprawnieniach więźnia do obrony, nie powołano dla osób fizycznych trybu odwoławczego ani nie określono precyzyjnie ram czasowych jego stosowania, przeto po próbach poddania kontroli trybu "Schutzhaft" ze strony Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i wobec nieugiętej postawy szefów Gestapo, którzy chcieli o jego stosowaniu decydować arbitralnie, w dniu 17.12.1936 r. dowódca policji politycznej wydal okólnik zgodnie z którym "Schutzhaft" nie miał być traktowany jako normatywna kategoria prawna, do stosowania której nie było niezbędne rozstrzyganie zasadności jej stosowania przed sądami, ale wyłącznie jako środek eliminacji ze społeczeństwa osób uznanych za wrogów narodowosocjalistycznego państwa oraz tzw. niemieckiej wspólnoty narodowej (Volksgemeinschaft). W związku z przygotowaniami do aneksji Austrii, w dniu 25.01.1938 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Rzeszy wydało kolejne rozporządzenie, które rozszerzało zasady stosowania aresztu ochronnego, określone wcześniej w rozporządzeniach pruskiego MSW z 12/26.04.1934 r., legitymizujące ostatecznie monopol Gestapo w kwestiach stosowania trybu "Schutzhaft". W dokumencie tym zapisano m.in., że: "a) zarządza się rozszerzenie celów stosowania aresztu ochronnego (nie ma odtąd obejmować, w wąskim znaczeniu, wyłącznie przeciwników politycznych).
§ 1, ust.
b) ogranicza się uprawnienia w zakresie stosowania aresztu ochronnego wyłącznie do kierownictwa Tajnej Policji Państwowej w Berlinie (do tej pory mogły go zarządzać rządy landów poprzez właściwe placówki Policji Państwowej oraz prezydenci rządów, za pośrednictwem komisariatów Policji Państwowej).
§ 2
c) Pojęcie aresztu ochronnego stosuje się także odnośnie długoterminowego uwięzienia w obozach koncentracyjnych: §6 Areszt ochronny jest wykonywany zasadniczo w państwowych obozach koncentracyjnych." Z rozporządzenia tego wynikało również, że trybowi "Schutzhaft" podlegać odtąd mogły osoby, które popełniały wykroczenia o kryminalnym charakterze oraz czyny wykraczające poza ramy politycznych powodów, wymienione w rozporządzeniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rzeszy z 14.12.1937 r. o zwalczaniu i zapobieganiu przestępczości pospolitej. Także i w tym dokumencie nie sprecyzowano szczegółowo zasad, kryteriów oraz czasu trwania aresztu ochronnego, ograniczając się jedynie do stwierdzenia, iż ma on być wyłącznie wykonywany w "państwowych obozach koncentracyjnych".
W przededniu wybuchu II wojny światowej szef Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa SS SS-Gruppenführer Reinhard Heydrich wydał 28.08.1939 r. okó1nik mówiący o konieczności rozszerzenia w miarę szybkim czasie instytucji "Schutzhaft" na Polaków umieszczonych na listach proskrypcyjnych oraz o uproszczeniu procedur stosowania aresztu ochronnego.
W latach wojny przepisy dotyczące "Schutzhaft" były sukcesywnie modyfikowane i szły generalnie w kierunku ciągłego ich rozszerzania, tak aby
uwzględniać rosnąca rolę obozów koncentracyjnych w przemyśle niemieckim.
Dlatego też - np. w dniu 27.08.1941 r. (nie bez związku z atakiem Niemiec
na Związek Radziecki) - RSHA wydał kolejną dyrektywę, która po raz kolejny
upraszczała procedury stosowania aresztu ochronnego. W dokumencie tym
czytamy m.in.:
W 1941 r. zrezygnowano jednocześnie z osadzania w obozach w trybie "Schutzhaft" europejskich Żydów oraz radzieckich jeńców wojennych, których przywożono do obozów na natychmiastową zagładę. Więźniom osadzonym w trybie "aresztu ochronnego" nadawano tylko jeden kolor trójkąta (winkla) - czerwony, który oznaczał ogólnie pojętą kategorię "więźnia politycznego". Schutzhaftbefehl - rozkaz uwięzienia ochronnego Schutzhaftlagerführer - szef oddziału III - obóz więźniarski, etatowy zastępca komendanta
Schutzhaftlagererweiterung - przedłużenie obozu Schutzhaftlagerführung - kierownictwo obozu, oddział III Schutzhäftling - więzień aresztowany prewencyjnie, podlegający tzw. aresztowi ochronnemu, oznaczony czerwonym trójkątem
Schutzstaffeln SD - Sicherheitsdienst des Reichsführers-SS, Służba Bezpieczeństwa Reichsführera SS - usytuowana w strukturach SS; hitlerowska służba informacyjna; wywiad wewnętrzny i zagraniczny. Była tworzona na polecenie Heinricha Himmlera od 1931 przez Reinharda Heydricha początkowo pod nazwą Nachrichtendienst (Służba Informacyjna). Miała za zadanie zbierać informacje o przeciwnikach politycznych. W 1932 została przekształcona w wywiad SS, mający demaskować i obserwować wrogów partii. W 1933 część zadań SD przejęło Gestapo, z którym SD odtąd rywalizowała. W 1934 centralę SD przeniesiono z Monachium do Berlina. Od połowy lat trzydziestych SD prowadziła systematyczną obserwację wszystkich dziedzin życia na terenie Rzeszy; zbierała m.in. dane o prawdziwych nastrojach w kraju. W 1939 SD weszła w skład RSHA. Wywiad wewnętrzny SD stanowił odtąd Urząd III RSHA; w 1944 Urzędowi III podlegało ok. 6,5 tys. funkcjonariuszy, korzystających z usług ok. 30 tys. informatorów. Szefem tego "wywiadu wewnętrznego" był w latach 1939-1945 Otto Ohlendorf. SD pracowała również na terenach okupowanych. Także tzw. Einsatzgruppen, dokonujące m.in. masowych mordów na ludności żydowskiej na wschodzie, były podporządkowane SD. Jako Urząd VI RSHA działał wywiad zagraniczny SD, kierowany od 1941 przez Walter Schellenberga i rywalizujący z Abwehrą. W początkach 1944 Schellenbergowi udało się podporządkować Abwehrę sobie. SD m.in. infiltrowała faszystowskie ugrupowania w innych krajach, mniejszości niemieckie za granicą, przygotowywała prowokacje i sabotaże. Szkolnictwo wyższe i naukę nadzorował Urząd VII RSHA, również kierowany przez SD. W 1946 r. SD została uznana przez trybunał norymberski za organizację przestępczą. SDG - Sanitätsdienstgrad, SS-man, sanitariusz w rewirze obozowym selekcja - wybieranie z zespołu chorych lub inwalidów kandydatów na zagazowanie lub śmiertelny zastrzyk
Służba Bezpieczeństwa - Sonderaktion - "akcja specjalna" Sonderbehandlung - "specjalne potraktowanie", kryptonim używany przez kierownictwo III Rzeszy w stosunku do ludzi skazanych na zagładę Sonderkommando - specjalne grupy robocze więźniów pracujące w komorach gazowych przy wynoszeniu zwłok, w krematorium przy wyrywaniu złotych zębów i paleniu zwłok. W obozie żyli odseparowani od innych więźniów. Jako świadkowie działania śmiercionośnej machiny byli co jakiś czas zabijani i zastępowani nowymi. Sonderkommando - specjalne komando robocze przeznaczone do karnych robót, w Gross-Rosen utworzone po zamachu na Hitlera, specjalnie znakowane ubraniem (biało-czerwone pasiaki) i wygalaniem na głowie krzyża zamiast tzw. sztrajfy Spanischer Reiter - "hiszpański jeździec", nazwa konstrukcji zasieków z drutu kolczastego okalających obóz
specjalne potraktowanie - sport - terminem tym określano wszelkiego rodzaju ćwiczenia fizyczne o charakterze sportowym lub pseudosportowym stosowanych przez SS-manów i funkcyjnych wobec więźniów w celu ich fizycznego i psychicznego wyniszczenia lub też stosowanych jako szczególnie wyrafinowane kary za przekroczenia regulaminu obozowego SS - Schutzstaffel, Oddział Ochronny, formacja zbrojna NSDAP i reżimu hitlerowskiego; główny instrument nazistowskiego terroru i eksterminacji. Została utworzona w 1925, z przekształcenia istniejącej już wcześniej organizacji stanowiącej rodzaj straży przybocznej "wodza" NSDAP A. Hitlera. W przeciwieństwie do SA, bojówek o charakterze masowym, miały być organizacją elitarną. W połowie lat dwudziestych liczyły ok. 200 ludzi; były wówczas jeszcze podporządkowane kierownictwu SA. W 1929 na czele SS (jako Reichsführer SS) staną Heinrich Himmler, który w następnych latach znacznie rozbudował organizację m.in. odpowiadającą za bezpieczeństwo partii (powstała m.in. kierowana przez Reinharda Heydricha tzw. SD, która pełniła też funkcję wywiadu). Od członków SS wymagano bezwzględnego posłuszeństwa, wierności i pełnego oddania ideologii nazistowskiej, a zwłaszcza doktrynie rasistowskiej. Esesmani nosili czarne uniformy (w odróżnieniu od brunatnych mundurów SA) i odznaki z trupimi główkami na czapkach. Po dojściu nazistów do władzy, a zwłaszcza po likwidacji przez Hitlera części przywódców SA (w tej tzw. nocy długich noży 30.04.1934 SS odegrała czołową rolę), SS systematycznie umacniała swe wpływy, a podczas wojny zaczęła wręcz stanowić swego rodzaju "państwo w państwie". Podporządkowała sobie obozy koncentracyjne oraz policję (w tym policję polityczną Gestapo). We wrześniu 1939 powstał kontrolowany przez SS Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy - RSHA. Podczas wojny sformowała własne oddziały wojskowe, w ramach Waffen-SS, biorące udział w walkach frontowych. Kluczowe znaczenie na terytoriach kontrolowanych przez Niemcy mieli tzw. Wyżsi Dowódcy SS i Policji, będący osobistymi reprezentantami Himmlera. SS odgrywała czołową ro1ę w systemie represji, w procesach germanizacyjnych, a zwłaszcza w eksterminacji ludności żydowskiej (tzw. Endlösung). Działalność SS, akceptowana przez samego Hitlera, w praktyce nie była kontrolowana przez urzędy państwowe Rzeszy. Jednocześnie SS stworzyła własną siec koncernów i przedsiębiorstw, czerpiących zysk m.in. z niewolniczej pracy więźniów; w lutym 1942 został powołany Główny Urząd Gospodarczo-Administracyjny SS (WVHA), zajmujący się też grabieżą mienia osób zamordowanych w obozach zagłady. Znaczenie SS zwiększyło się dodatkowo po objęciu przez Himmlera urzędu ministra spraw wewnętrznych (sierpień 1943 r.) i dowództwa wojsk rezerwowych (po zamachu na Hitlera 20.07.1944 r.). Członkowie SS odpowiadali za śmierć milionów osób, w olbrzymiej większości przedstawicieli ludności cywilnej. Przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze SS została uznana za organizację przestępczą. Stammlager - obóz macierzysty, nazwa odnosząca się do obozu KL Auschwitz I
Standortarzt - lekarz garnizonu SS stare numery - więźniowie, którzy trafili do obozu w pierwszych transportach, znajdujący się po kilka lat w obozie Starkebuch - książka stanów dziennych obozu Starkemeldung - meldunek dzienny o stanie liczbowym obozu Stehzellen - cele do stania o rozmiarach 90 x 90 cm, w których dla odbycia kary osadzano po 4 więźniów
stójka - stanie na przedłużającym się apelu, np. z powodu niezgodności w ilości więźniów Strafapel - apel karny Strafe - kara Strafmeldung - wniosek o ukaranie więźnia Streifen - Stubendienst - sztubowy, Sturzbombe - "bomba nurkowa", nazwa dawana przez SS-manów więźniom zmarłym w czasie pracy, znoszonym do obozu głową w dół
styl - stylisk - szajsführer - ironiczna określenie SS-mana nadzorującego komando zajmujące się czyszczeniem latryn szajskomando - ironiczna określenie kommanda zajmującego się czyszczeniem latryn szelki - ziemniaki obrane, a także same łupiny sznitka - cienka kromka chleba szonungsblok - szpera - zakaz opuszczania pola, polecenie wydawane przez administrację obozu szpila - strzykawka z trucizną podawaną chorym więźniom
szpilka szpilowanie - wstrzykiwanie więźniom podczas selekcji na rewirze fenolu za pomocą długiej igły wbijanej w klatkę piersiową ofiary, bezpośrednio do komory sercowej
szpryca szrajberka - więźniarka funkcyjna, kierowała kancelarią żeńskiego obozu szterka - meldunek o stanie każdego bloku sztrafkompania [od niem. Strafkompanie] - karna kompania; więźniowie oznaczeni czarnym punktem na pasiaku (za przewinienie porządkowe), lub czerwonym (za próbę ucieczki)
sztrajfa [z niem. Streifen] - pasy szerokości 3-4 cm wymalowane czerwoną farbą, tworzące krzyże na plecach - oznaczenie umieszczane na cywilnych ubraniach wydawanych więźniom, lub pasy wygolonej skóry poprzez środek głowy
sztuba [od niem. Stube] - izba, część bloku sztumel -
ściana śmierci ścianka
Tagesraum - część dzienna bloku, jadalnia taniec [od niem. Tanzen] - "ćwiczenie", forma kary stosowana wobec więźniów, polegająca na kręceniu się w kółko z podniesionymi rękami i równocześnie posuwaniu się do przodu Tanzen Tischältester - najstarszy stołu; sprawował pieczę nad 20-50 więźniami siedzącymi przy jednym stole, pomagał blokowemu w rozdziale pożywienia i utrzymaniu porządku w jadalni Todeszone - strefa śmierci, obszar między drutem kolczastym, a linią tylnych ścian baraków więźniarskich. Przekroczenie tego obszaru groziło śmiercią - SS-man bez ostrzeżenia strzelał do takiego więźnia. Przed przekroczeniem strefy śmierci przestrzegały tablice z tekstem w trzech językach: polskim, niemieckim i rosyjskim. torwacha [od niem. Torwache] - strażnik w bramie Torwache Totenbuch - księga zmarłych więźniów w obozie Totenmeldung - zgłoszenie zgonu tracz - upadlające ćwiczenie polegające na tym, że nagi więzień ze zwieszoną głową, podtrzymywany przez dwóch również nagich kolegów na ich barkach za nogi i ręce, musiał zginając się w biodrach rytmicznie dotykać twarzą pośladków tych współwięźniów traga - nosze, także pudło do noszenia chleba, lub nosiłki do dźwigania ziemi tragi - nosze żelazne, specjalnie zaprojektowane przez firmę Topf, do przenoszenia zwłok transport - grupa więźniów nowoprzybyłych do obozu
Transport RSHA - transporty Żydów kierowane do obozu poprzez Żydowski Referat (IV B4) w RSHA trepy Truppenwirtschaftslager - magazyn żywnościowy SS
ujeżdżanie - "ćwiczenie", forma kary stosowana wobec więźniów polegająca na noszeniu jednego więźnia przez drugiego na plecach aż do upadku Unterkapo -
verbrecherzy - Verwaltung - administracja obozu Vorarbeiter - Vorbeugungshaft - areszt prewencyjny. Kolejny ze środków wprowadzony, obok aresztu ochronnego, przez Urząd Policji Kryminalnej Rzeszy (Reichskriminalpolizeiamt, RKPA) w celu osadzenia następnych grup ludności w obozach koncentracyjnych.
verlegować - przenosić verlegungowa karta - karta przeniesienia Vernichtungslager - obóz zagłady Verbrecher - przestępca
Wachbataillon - batalion wartowniczy Wachturm - Waldkommando - brygada leśna, grupa więźniów zatrudniona przy spalaniu zwłok na stosach w lesie krępieckim
Waschraum - umywalnia-pomieszczenie Wassersuppe - "waszerzupka", określenie wodnistej obozowej zupy Wetterstelle - kryptonim komanda roboczego, zatrudnionego w laboratorium naukowo-badawczym i prototypowych urządzeń radiolokacyjnych. Zatrudnieni tu byli więźniowie wysoko kwalifikowani, fachowcy i naukowcy, pościągani m.in. z innych obozów koncentracyjnych. Ewakuowane w lutym 1945 r. do Mauthausen, stamtąd przewiezione jako Sonderkommando do Sachsenhausen, rozdzielone do specjalnych komand (prototypy aparatury, druk pieniędzy, studia nad sutkami Wunderwaffe itp.)
"Willkommen frohe Sänger!" - "Witajcie, weseli pieśniarze!", piosenka obozowa, śpiewana przez więźniów wielokrotnie podczas każdego apelu
winkiel - trójkąt naszyty na pasiak oznaczający kategorię więźnia, na winklu umieszczona była pierwsza litera państwa, z którego pochodził więzień
witamina - wiza - udeptana ziemia między barakami wodzianka - wodnista ciecz, "zupa" wrony - ironiczna nazwa nadzorczyń, pochodząca od noszonych przez nie czarnych peleryn wszawy apel wybiórki wykidki wysokie numery, niskie numery - numery wskazujące na okres przebywania więźnia w obozie - wysokie - stosunkowo krótszy okres przebywania, niskie - długi okres przebywania
Zählapel - kontrolne liczenie więźniów zieloni - określenia więźniów tzw. "kryminalnych", nazwa wzięła się od zielonego koloru winkla jaki przysługiwał tej kategorii więźniów
zieloni z niebieską plamką - zielonowinklowcy - Zigeuner (Z) - Cygan Zigeunerlager - obóz dla Cyganów złota zupa - zupa złożona z żywności pozostałej po transporcie skierowanym do gazu, często znajdowano w niej złote monety, pierścionki, brylanty itp. Zugang - Zugangsliste - spis nowo przybyłych Związek "Orzeł" - organizacja konspiracyjna o charakterze wojskowym, powstała w obozie na Majdanku w drugiej połowie 1943 r. Skupił on "element przeważnie wojskowy młodego pokolenia w stopniach podoficerskich i niższych oficerskich". Byli to ludzie związani z PPR - Paweł Dąbek, ze Stronnictwem Narodowym - Wacław Lipski, Rudolf Pietroniec. Wśród członków tej organizacji znalazło się wielu akowców - Tadeusz Czajka, Stefan Drozd, Wiktor Piątkowski, Jan Szarzyński, Robert Skrzypczak, a także wielu nie zrzeszonych. Kierownictwo organizacji objął Kazimierz Maliński, jego zastępcami zostali: Paweł Dąbek do spraw propagandowych i Mieczysław Osiński do spraw liniowych. Głównym zadaniem, jakie postawił sobie Związek "Orzeł", było rozbicie obozu przy pomocy zewnętrznych oddziałów partyzanckich. Zwischenfeld - międzypole, przestrzeń między sąsiadującymi ze sobą polami więźniarskimi zwyżki
żabka - "ćwiczenie", forma kary stosowana wobec więźniów polegająca na skakaniu w przysiadzie z rękami założonymi na tył głowy żyła - |
Scheisskommando
|
|